pfcg.org.pl 

Koszty agencji

Teoria agencji stanowi jedną z najpopularniejszych koncepcji teoretycznych nadzoru korporacyjnego. Postrzega ona przedsiębiorstwo jako sieć kontraktów, zwanych związkami agencji, zawartych pomiędzy poszczególnymi uczestnikami, do których z reguły zalicza się udziałowców, menedżerów oraz kredytodawców.

Istotą tej teorii jest sytuacja zlecania przez pryncypała (mocodawcę, właściciela) pracy osobie trzeciej, czyli agentowi i, co jest z tym związane, ograniczone możliwości kontroli jakości tej pracy. Jeżeli przyjmujemy założenie, że obie strony działają w sposób racjonalny i dążą do maksymalizacji swojej użyteczności, istnieją wszelkie podstawy ku temu, by stwierdzić, iż działanie agenta nie zawsze będzie w najlepszym interesie mocodawcy. Ponadto niemożność spisania tzw. kompletnych kontraktów (tj. umowy określającej wszystkie sytuacje jakie mogą zajść w przyszłości) zwiększa skłonność agentów do działania we własnym interesie. Pociąga to za sobą występowanie konfliktu między mocodawcą a agentem i jednocześnie konieczność ograniczania tych sprzeczności. Mechanizmy bądź to kontrolne, bądź motywacyjne koncentrujące się na zwiększeniu efektywności działania stanowią główny rdzeń zainteresowania nadzoru korporacyjnego.

Związki agencji są obecne na każdym poziomie organizacyjnym; występują w przypadku wszystkich przedsięwzięć wymagających współpracy podmiotów takich jak: przedsiębiorstwa, szkoły wyższe, instytucje administracji publicznej, związki zawodowe czy rynki nieruchomości. Niemniej jednak w literaturze największe zainteresowanie wzbudzają konflikty w obrębie przedsiębiorstw występujące między menedżerem a udziałowcem oraz między udziałowcem a kredytodawcą, które pociągają za sobą:

Ø       koszty wynikające z konfliktu między właścicielem i menedżerem – koszty agencji dotyczące kapitału firmy (ang. agency costs of equity) oraz koszty agencji dotyczące wolnej gotówki (ang. agency costs of free cash flow);

Ø       koszty wynikające z konfliktu między właścicielem i kredytodawcą – koszty agencji dotyczące długu (ang. agency costs of debt).

Koszty agencji dotyczące kapitału (agency costs of equity)

Problemy agencji dotyczące kapitału związane są ze zjawiskiem rozdziału zarządzania od finansowania i występują, gdy menedżer posiada część udziałów przedsiębiorstwa lub nie posiada ich w ogóle. Sytuacja taka zachęca bowiem menedżera do maksymalizacji korzyści pozapieniężnych, gdyż posiadając jedynie część udziałów w firmie nie pokrywa on całości kosztów, a czerpie 100% korzyści. Dodatkowo z uwagi na asymetrię informacyjną, różne możliwości dywersyfikacji ryzyka i różny horyzont czasowy, interesy menedżera są sprzeczne z interesami udziałowcy. Wykorzystując tę sytuację może on działać na szkodę akcjonariuszy poprzez często spotykane nieuczciwe przywłaszczenie sobie majątku, niewłaściwe gospodarowanie środkami spółki, uchylanie się od swoich obowiązków, niechęć do podejmowania ryzyka, tendencję do krótkowzroczności w zarządzaniu spółką, dążenie do pozostania na stanowisku pomimo braku kompetencji czy pobieranie nadmiernego wynagrodzenia itp.  Kształtowanie zachowania menedżerów w kierunku, by ich działania jak najmniej odbiegały od interesu właścicieli, związane jest z ponoszeniem tak zwanych kosztów agencji dotyczących kapitału, do których zalicza się:

Ø       koszty konstrukcji kontraktów (umów);

Ø       koszty monitorowania i kontrolowania postępowania agenta przez mocodawcę;

Ø       koszty agenta na zapewnienie interesów mocodawcy;

Ø       stratę rezydualną.

Strata rezydualna definiowana jest jako różnica wartości, którą ponosi mocodawca, wynikająca z rozbieżności interesów mocodawcy i agenta.  Oznacza ona stratę związaną z tym, iż pełna  realizacja kontraktu przewyższa korzyści, jakie on przynosi. Innymi słowy zatem koszty agencji odnoszą się do tych wszystkich aspektów związanych z kosztami budowy kontraktów, kosztami transakcyjnymi, kosztami moralnego ryzyka oraz kosztami informacji.

Dowodów na istnienie kosztów agencji dostarczają reakcje rynku kapitałowego na różnorodne zmiany w obrębie firmy (restrukturyzacje, fuzje, zwolnienia na stanowisku CEO). Dodatkowo, na podstawie analizy porównawczej przedsiębiorstw zarządzanych przez udziałowca oraz zarządzanych przez menedżera zewnętrznego, czyli firm o zerowych kosztach agencji dotyczących kapitału oraz firm ponoszących te koszty, koszty agencji skalkulowano pomiędzy 65 000 a 180 000 USD rocznie (przy założeniu mediany sprzedaży rocznej na poziomie 1,3 mln USD i mediany całkowitych aktywów wynoszących 438.000 USD).

Koszty agencji dotyczące wolnej gotówki (agency costs of free cash flow)

Problemy agencji dotyczące tzw. wolnej gotówki związane są najogólniej rzecz biorąc z sytuacją przedsiębiorstwa, które generuje wysokie przepływy finansowe, a z racji specyfiki swojej działalności czy rynku, na jakim działa, nie dysponuje projektami o wystarczająco atrakcyjnej wartości bieżącej. W rezultacie środki finansowe są alokowane w przedsięwzięcia o niskiej stopie zwrotu, a wartość firmy liczona przy pomocy wskaźnika Q Tobina jest niedoszacowana. Dążenie menedżerów do takiego lokowania funduszy tłumaczone jest ich tendencją do budowania imperiów, gdyż poziom ich wynagrodzeń często uzależniony jest od wielkości zasobów i wielkość firm, jakimi zarządzają. Do tych aspektów dochodzą także kwestie prestiżu bycia szefem wielkiej korporacji, możliwość zwiększania budżetu na cele reprezentacyjne oraz dywersyfikacji ryzyka. W  przypadku tego rodzaju kosztów możliwości kalkulacji są bardzo ograniczone. Generalnie skutkują one spadkiem kursów akcji.

Koszty agencji dotyczące długu (agency costs of debt)

Decyzja firmy o zaciągnięciu długu jest determinowana przez efekty, jakie niesie wykorzystywanie dźwigni finansowej,  koszty monitoringu oraz koszty bankructwa. Przy zaciąganiu długu przez firmę pojawiają się bowiem konflikty między udziałowcem i kredytodawcą. Ten pierwszy wykazuje tendencję do inwestowania uzyskanego kapitału w przedsięwzięcia o wyższej stopie zwrotu i jednocześnie wyższym ryzyku niż było to pierwotnie ustalone. W efekcie dokonuje on transferu bogactwa na swoją rzecz i na koszt kredytodawcy. Dodatkowo, udziałowiec może obniżyć wartość zaciągniętego długu poprzez wypłaty dywidend, zmienić kategorię roszczeń kredytodawcy,  czy narazić firmę na niedoinwestowanie rezygnując z projektów o pozytywnych wartościach bieżących, na których skorzystaliby pożyczkodawcy. Kredytodawca antycypuje taką sytuację i po pierwsze ustala cenę kredytu na wyższym poziomie, a po drugie spisuje szczegółowe umowy wraz z klauzulami ściśle określającymi zasady wykorzystania długu (debt covenants) oraz może zdecydować się na monitorowanie działań kredytobiorcy.

W rezultacie takiej sytuacji pojawiają się koszty agencji dotyczące długu obejmujące:

ü      koszty utraconych możliwości wynikające z decyzji inwestycyjnych;

ü      koszty monitoringu kredytodawcy nakładanego na menedżerów;

ü      koszy bankructwa i reorganizacji.

Jakkolwiek kalkulacja kosztów agencji dotyczących długu jest bardzo ograniczona ze względów metodologicznych, wiele badań analizuje istotę i siłę konfliktu udziałowiec- kredytodawca przy występowaniu różnych struktur kapitałowych w firmie. 

drukuj     wyślij

do góry powrót