Kodeks nadzoru korporacyjnego (Kodeks Gdański)

[02/04/2002]

Instytucja: Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
[W załączniku znajduje się także wersja angielska opublikowana w Social Science Research Network]

Tworzenie kodeksów dobrej praktyki – obok aktywizacji akcjonariuszy mniejszościowych – to jeden z ważniejszych sposobów doskonalenia systemów ochrony inwestorów oraz przezwyciężania słabości mechanizmów nadzoru korporacyjnego. Od czasu pojawienia się Kodeksu Cadbury’ego w roku 1992 w większości krajów OECD podjęto prace dla wypracowania podobnych narodowych regulacji. Obecnie w samej Europie funkcjonuje kilkadziesiąt kodeksów oraz kilka dokumentów ponadnarodowych (m.in. EASD, Euroshareholders). W roku 1999 Rada Ministerialna OECD, doceniając znaczenie dla zrównoważonego rozwoju gospodarczego, przyjęła zbiór wytycznych w zakresie corporate governance i rekomendowała krajom członkowskim stałe doskonalenie systemów nadzoru korporacyjnego.
Kodeks nadzoru korporacyjnego przygotowany w ramach Polskiego Forum Corporate Governance wpisuje się w zalecenie OECD będąc jednocześnie formą oddolnej regulacji środowiskowej. Powstał on w odpowiedzi na spadek wiarygodności krajowego rynku kapitałowego spowodowany licznymi przypadkami naruszania interesów akcjonariuszy mniejszościowych. W pracach nad jego przygotowaniem w istotnym stopniu uczestniczyli praktycy rynku kapitałowego. Proponowane przez Kodeks podniesienie poziomu ochrony praw i interesów akcjonariuszy mniejszościowych ma w naszym przekonaniu kluczowe znaczenie dla dalszego rozwoju rynku kapitałowego, który powinien pełnić ważną rolę dla krajowych przedsiębiorstw. Kodeks nadzoru korporacyjnego ma także szansę odegrać istotną rolę edukacyjną, kreśląc oczekiwany przez inwestorów model spółki publicznej na polskim rynku kapitałowym.
Prezentowany Kodeks został ukształtowany w odniesieniu do najważniejszych słabości nadzoru korporacyjnego diagnozowanych w polskiej rzeczywistości. Konstruując zalecenia projektu posiłkowano się nie tylko analizą przypadków naruszeń interesów i praw akcjonariuszy, ale także przeglądem zapisów statutowych ok. 120 spółek publicznych. Pozwoliło to na uchwycenie przykładów dobrej praktyki w zakresie corporate governance stosowanych przez spółki. Wiele konkretnych zaleceń ma więc podstawę praktyczną, a nie tylko czysto teoretyczną. Jednocześnie Kodeks wzoruje się także na podobnych dokumentach przyjętych w innych krajach lub wypracowanych przez organizacje międzynarodowe. Podstawowymi punktami odniesienia są przede wszystkim: Zalecenia OECD odnośnie nadzoru korporacyjnego, kodeksy brytyjskie – głównie Cadbury’ego, będący  pierwowzorem wielu innych dokumentów tego typu na świecie, Zasady i Zalecenia EASD (European Association of Securities Dealers) oraz Wytyczne Euroshareholders.

W sytuacji znacznej koncentracji własności i kontroli, obserwowanej także na polskim rynku kapitałowym, szczególnego znaczenia dla funkcjonowania spółki publicznej nabiera odpowiednie zabezpieczenie interesów akcjonariuszy mniejszościowych i stworzenie pewnej przeciwwagi dla pozycji dominującego akcjonariusza. W instytucję spółki publicznej powinny być “wpisane” pewne zabezpieczenia przeciwdziałające potencjalnym zagrożeniom, jakie w takiej sytuacji mogą się pojawiać. Oczywiście dla właściwego funkcjonowania spółki publicznej niezbędne jest także zaadresowanie klasycznego problemu agencji na linii akcjonariusze zarząd – tj. zabezpieczenie akcjonariuszy przed oportunistycznymi zachowaniami zarządzających.
Zalecenia Kodeksu starają się odpowiadać na potencjalne problemy związane zarówno z występowaniem w spółce dominującego akcjonariusza, jak i działaniem mechanizmów kontrolnych w sytuacji znacznego rozproszenia akcjonariatu. Jako punkt wyjścia Kodeks przyjmuje postulat funkcjonowania przez spółkę we wspólnym interesie wszystkich akcjonariuszy rozumianym jako tworzenie wartości dla akcjonariuszy. Dalsze zalecenia dążą do wzmocnienia pozycji rady nadzorczej w nadzorze korporacyjnym, m.in. poprzez wymóg wprowadzenia do rady nadzorczej członków spełniających kryteria niezależności – nie powiązanych ze spółką lub jej dominującym akcjonariuszem. Postuluje się także zapewnienie odpowiednich warunków dla skutecznego funkcjonowania rady nadzorczej. Proponowane zalecenia Kodeksu idą również w kierunku: zapewnienia właściwego przebiegu walnego zgromadzenia akcjonariuszy, ograniczenia możliwości nieskrępowanego korzystania z narzędzi zabezpieczających spółkę przed przejęciem, zwiększenia przejrzystości informacyjnej spółek (zwłaszcza w obszarze funkcjonowania nadzoru korporacyjnego) oraz podniesienia wiarygodności audytu.
Jakkolwiek Kodeks przyjmuje przede wszystkim perspektywę inwestorów mniejszościowych, mamy pełną świadomość, że prawidłowy rozwój spółki wymaga równoważenia interesów wszystkich grup akcjonariuszy, a także innych podmiotów zaangażowanych w jej funkcjonowanie. Dlatego też Kodeks zaleca władzom spółki odpowiednie respektowanie praw i interesów tzw. interesariuszy (stakeholders). Innym przejawem zrównoważonego podejścia może być także brak zalecenia “jedna akcja – jeden głos”, które jest często forsowane przez międzynarodowych inwestorów instytucjonalnych. Pominięcie tego zalecenia wynika z wzięcia pod uwagę znaczenia, jakie najprawdopodobniej na polskim rynku kapitałowym będą miały krajowe spółki rodzinne. Przyjmujemy także, że odpowiednie zabezpieczenie interesów akcjonariuszy mniejszościowych nie powinno jednak nadmiernie ograniczać praw i interesów dominującego akcjonariusza, czy też wykluczać możliwości podejmowania przez spółkę działań obronnych w sytuacji dążenia przez pojedynczych akcjonariuszy do paraliżowania funkcjonowania spółki lub osiągania indywidualnych korzyści majątkowych.

Praktyczna implementacja zaleceń proponowanego Kodeksu powinna w większości przypadków polegać na odpowiednim ukształtowaniu zapisów statutowych spółek. Dlatego też Kodeks jest
w dużym stopniu pośrednio skierowany do akcjonariuszy, a zwłaszcza akcjonariuszy dominujących. W sytuacji znaczącej koncentracji własności i kontroli to od nich będzie zależeć implementacja zaleceń i faktyczna realizacja postulatów Kodeksu. Proponowany Kodeks wyraźnie wzywa akcjonariuszy do nie podejmowania działań, które mogłyby naruszać interesy i prawa pozostałych akcjonariuszy, takich jak: transferowanie wartości, zakłócanie przebiegu walnego zgromadzenia, czy utrudnianie podejmowania uchwał. Zachęca także dominujących akcjonariuszy do realizacji działań, które zmierzają do zapewnienia spółce i jej wszystkim akcjonariuszom realnego wzrostu wartości.
Kodeks jest także pośrednio skierowany do członków władz spółki. Ustanowione zgodnie z zaleceniami procedury i wymogi formalne mogą być wypełnione treścią jedynie przez konkretne osoby. Na członków władz spółki projekt nakłada szereg obowiązków informacyjnych i wymaga od nich działania w interesie spółki rozumianym jako wspólny interes wszystkich akcjonariuszy.

Kodeks został skonstruowany w ten sposób, żeby spółki publiczne mogły stosunkowo łatwo raportować o przestrzeganiu jego zaleceń. Jego stosowanie jest w pełni dobrowolne, co daje emitentom dużą elastyczność. Spółki mogą także wiarygodnie wytłumaczyć, dlaczego danych zaleceń nie stosują, przedstawiając alternatywne rozwiązania. Ważne jest przede wszystkim przestrzeganie ducha zaleceń Kodeksu, a nie ich litery. Przewidujemy jednak, że odpowiednie rozporządzenie w sprawie obowiązków informacyjnych lub regulacje giełdowe mogą wprowadzić oficjalny wymóg informowania przez spółki o stosowanych rozwiązaniach w zakresie nadzoru korporacyjnego, w tym o przestrzeganiu sformalizowanych kodeksów lub zbiorów zaleceń oraz ewentualnych odstępstwach w przypadku ich niestosowania.
Bardzo istotną rolę w implementacji Kodeksu powinni odegrać inwestorzy instytucjonalni, którzy mogą wpływać na przyjmowanie jego zaleceń zarówno poprzez aktywne wykonywanie głosów, jak i tzw. głosowanie nogami lub uzależnienie dokonania inwestycji w spółkę od przyjęcia zaleceń Kodeksu. Podobną rolę może także odegrać Stowarzyszenie Inwestorów Indywidualnych (SII) — poprzez wykonywanie głosów na podstawie zebranych pełnomocnictw. Jednocześnie Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową przy współpracy z SII planuje cykliczne publikowanie w ramach Polskiego Forum Corporate Governance ratingu nadzoru korporacyjnego w celu mobilizowania spółek publicznych do przyjmowania zaleceń proponowanego Kodeksu.
Skuteczność Kodeksu nadzoru korporacyjnego wymaga przeprowadzenia szerokich konsultacji i akceptacji różnych środowisk – inwestorów, analityków giełdowych, spółek publicznych i pracodawców, a także prawników. Stąd bardzo dobrze, że prace nad standardami nadzoru korporacyjnego są realizowane przez dwie odrębne inicjatywy: IBnGR i Polskie Forum Corporate Governance oraz inicjatywę mającą patronat GPW i KPWiG. Mimo przeprowadzonego w okresie grudzień 2001 – marzec 2002 procesu konsultacyjnego nadal prezentujemy jedynie projekt Kodeksu. Chcemy w ten sposób stworzyć pole dla dalszych wspólnych uzgodnień i przyjęcia jednego zbioru zasad dobrej praktyki, który mógłby być bardziej formalnie zarekomendowany spółkom publicznym. Liczymy, że Giełda Papierów Wartościowych, mając na względzie przede wszystkim interes publiczny, przyjmie i wykorzysta przygotowany w ramach PFCG projekt Kodeksu nadzoru korporacyjnego dla stworzenia rozwiązań najlepszych dla rozwoju polskiej gospodarki
i rynku kapitałowego.

Podziękowania

W kwietniu 2001r. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową wystąpił z inicjatywą Polskiego Forum Corporate Governance. Efektem pierwszego roku działalności PFCG jest powstanie projektu “Kodeksu nadzoru korporacyjnego” dla spółek publicznych. Pragniemy wyrazić słowa  podziękowania wszystkim osobom i instytucjom, które zaangażowały się w prace Forum i wsparły tę niezależną inicjatywę. Bez dobrej woli i wsparcia tych osób przygotowanie Kodeksu nie byłoby możliwe.
Szczególne podziękowania pragniemy przekazać amerykańskiej fundacji The Center for International Private Enterprise, która sfinansowała prace nad projektem Kodeksu w ramach The Marek Hessel Corporate Governance Small Grant Program. Słowa podziękowania składamy także Giełdzie Papierów Wartościowych i Stowarzyszeniu Inwestorów Indywidualnych za poparcie starań IBnGR o uzyskanie finansowania prac nad projektem Kodeksu oraz Białą księgą nadzoru korporacyjnego. Fundacji Konrada Adenauera dziękujemy za pomoc finansową w organizacji spotkań Polskiego Forum Corporate Governance, w tym cyklu seminariów, na których konsultowany był wstępny projekt Kodeksu.
Wyrazy podziękowania za wsparcie należą się również panu Kazimierzowi Kleinie – przewodniczącemu senackiej Komisji Gospodarki Narodowej w latach 1997-2001 oraz pani Małgorzacie Ostrowskiej – przewodniczącej sejmowej Podkomisji Instytucji Finansowych i Rynku Kapitałowego (obecnie Sekretarz Stanu
w Ministerstwie Skarbu Państwa) i panu Wiesławowi Walendziakowi – przewodniczącemu sejmowej Komisji Skarbu Państwa. Panu Marco Bechtowi – szefowi European Corporate Governance Institute – dziękujemy za inspirację i zwrócenie uwagi na szereg problemów z zakresu nadzoru korporacyjnego.
“Rzeczpospolitej” i “Gazecie Bankowej” dziękujemy za patronat prasowy nad cyklem spotkań konsultacyjnych oraz rzetelne relacjonowanie aktywności niezależnego Polskiego Forum Corporate Governance.

[pełna wersja z komentarzem dostępna w sekcji Załączniki]

drukuj     wyślij

do góry powrót